دنياي پر رمز و راز ويتامين ها

ويتامين «آ»
 

ويتامين ها از جمله مواد مغذي هستند که انواع مختلفي داشته و براي انجام اعمال حياتي بدن لازم اند و کمبود آن ها بدن را با عوارض مختلفي مواجه مي سازد. بدن ويتامين ها را نمي سازد بلکه بايد از طريق مواد غذايي به بدن برسند. البته بدن تنها دو ويتامين «د» و «کا» را مي سازد.
ويتامين ها به دو دسته تقسيم مي شوند؛ ويتامين هاي محلول در آب و ويتامين هاي محلول در چربي؛ ويتامين هاي محلول در آب وقتي وارد بدن مي شوند به سرعت از طريق ادرار دفع مي گردند. ولي ويتامين هاي محلول در چربي، وقتي وارد بدن مي شوند در چربي هاي بدن به مدت طولاني باقي مي مانند.

معرفي ويتامين «آ»
 

اين ويتامين يکي از ويتامين هاي محلول در چربي است که در بدن (در سلول هاي چربي بدن) ذخيره مي شود و اگر بيش از نياز روزانه مصرف شود، در طول زمان در اين سلول ها انباشته شده و باعث بروز مسموميت در فرد مي گردد. در ساختمان پوست، مو، چشم، دندان ها، لثه و بعضي ديگر از اعضاي بدن حضور دارد و سبب عملکرد بهتر و حفظ سلامت آنها مي شود. اين ويتامين نقش اساسي مهمي در ساختمان و عملکرد دروني بدن دارد.
از اين ويتامين در تهيه انواع کرم هاي مخصوص زيبايي و ترکيبات مؤثر در جلوگيري از پيري و افتادگي پوست استفاده مي شود.
اين ويتامين در برابر حرارت، البته اگر اکسيژن به آن نرسد، مقاوم است. همچنين در مقابل اکسيداسيون بسيار حساس مي باشد.
مقدار مورد نياز اين ويتامين در بزرگسالان 800 ميکروگرم است.

فوايد ويتامين «آ»
 

- براي توليد رنگدانه هايي در چشم، که به ما کمک مي کنند تا در تاريکي بتوانيم همه چيز را ببينيم، ضروري است. در سلول هاي استوانه اي و مخروطي شبکيه چشم با پروتيين خاصي ترکيب شده و در هنگام شب با توليد دانه هايي توانايي ديدن تصاوير را در تاريکي به فرد مي دهد. اين ويتامين کيفيت بينايي را افزايش مي دهد؛ لذا براي عملکرد بهتر بينايي در محيط هاي تاريک و يا داراي نور کم، ويتامين «آ» لازم است.
- مانع از بروز بيماري شب کوري مي شود.
- در درمان شب کوري نيز مفيد است؛ عدم درمان به موقع بيماري و ادامه کمبود ويتامين «آ» در بدن، موجب خشکي و پيري زودرس چشم شده و آسيب جدي به شبکيه وارد مي سازد و احتمال بروز کوري را افزايش مي دهد.
- در جلوگيري از بروز و يا درمان آب مرواريد تأثير دارد.
- موجب افزايش قدرت مصونيت بدن و تقويت سيستم ايمني بدن در برابر انواع عفونت هاي ويروسي، باکتريايي و قارچي مي شود. هم چنين در تنظيم سيستم ايمني بدن نقش دارد.
- در ساختن گلبول هاي سفيد خون (لنفوسيت ها) نقش دارد.
- حضور آن در سنين رشد براي استخوان سازي ضروري است؛ به همين دليل مصرف آن در کودکان در حال رشد و مادران در دوران بارداري و شيردهي توصيه شده است.
- اين ويتامين در شير مادران به شکل قابل جذب وجود دارد.
- در رشد، ترميم و بازسازي سلولهاي پوست مفيد است.
- موجب شادابي پوست مي شود.
- از خشکي غيرطبيعي پوست و خشن و زبر شدن آن جلوگيري مي کند.
- به درمان بيماري هاي پوستي کمک مي کند.
- کاربرد زيادي در حفظ زيبايي و بهداشت دارد.
- اشعه مضر خورشيد را به خود جذب مي کند و مانع آسيب رسيدن به سلولهاي پوست مي شود.
- مقاومت سلول هاي پوست را در برابر آلاينده هاي محيطي مانند دود و مونوکسيد کربن افزايش مي دهد.
- در ساخت کلاژن پوست (ترکيبي که حضور آن سبب استحکام پوست مي شود و با بالا رفتن سن به طور طبيعي کاهش مي يابد و در نتيجه موجب افتادگي و ايجاد چين و چروک در سطح پوست مي شود) نقش دارد.
- در درمان زگيل و دانه هاي پوستي مفيد است.
- به بهبود آکنه، دمل و زردزخم کمک مي کند (استعمال خارجي)؛ در رفع جوش هاي غرور جواني تأثير بسيار زيادي دارد.
- به درمان بيماري پسوريازيس کمک مي کند.
نقش اساسي در حفظ بافت هاي بدن مانند لايه هاي مخاطي اندام هاي گوارشي دارد.
- لايه بافت بيروني عضو بدن را سالم نگه مي دارد.
- ماليدن آن به طور موضعي بر روي کورک سر باز کرده، مؤثر است.
- مقاومت شش ها را در مقابل بيماري هاي عفوني افزايش مي دهد.
- از اکسيده شدن ويتامين «ث» در بدن جلوگيري مي کند.
- به درمان بيماري هاي ريوي کمک مي کند.
- در عملکرد بهتر غده تيروييد تأثير دارد.
- عامل متعادل کننده اي در تنظيم مکانيسم غده هيپوفيز به شمار مي رود.
- در تنظيم خواب طبيعي مؤثر است.
- در سلامت ناخن ها و رشد آن مفيد است.
- براي انجام فعاليت هاي روزانه به اين ويتامين نياز است.
- داراي قدرت قلياسازي بوده و تا حدودي بر روي تعادل اسيدي و بازي بدن تأثير دارد.
- از پيري زودرس جلوگيري مي کند.
- در رفع صداهاي ايجاد شده در گوش در دوران سالمندي مؤثر است.
- عوامل ضد بيماري و ضد ميکروبي بدن را تقويت مي کند.
- موجب تنظيم فشار خون مي شود.
- در سلامت بافت هاي مخاطي دهان تأثير دارد.
- مقاومت بدن را در مواقع عفونت مجاري تنفسي افزايش مي دهد.
- به داشتن دندان هاي محکم و لثه سالم کمک مي کند.
- دوره نقاهت بيماري را کوتاه مي سازد.
- در رفع نفخ مؤثر است.
- به فعاليت بهتر قلب و عروق کمک کرده و مانع از بروز بيماري هاي قلبي مي شود.
- براي تجديد حيات و جوان شدن سلول ها لازم است.
- براي دستگاه هاي مختلف بدن از جمله دستگاه توليد مثل مفيد است.
- در کاهش احتمال خطر ابتلا به بيماري هاي مختلف و انواع سرطان مؤثر است.

علايم و عوارض ناشي از کمبود ويتامين «آ»
 

- کمبود اين ويتامين احتمال ابتلا به شب کوري را در افراد مستعد افزايش مي دهد؛ در واقع بعد از عوامل ژنتيکي، کمبود ويتامين «آ» خطر بروز شب کوري را بالا مي برد.
- آنزيم هاي جذب کننده آن دچار اختلال مي شوند.
- سيستم گوارش بدن با اختلال مواجه مي شود.
- رشد استخوان ها مخصوصا در سنين رشد کودکان به طور مطلوب صورت نمي گيرد.
- مقاومت بدن در برابر انواع عفونت کاهش مي يابد.
- ريزش شديد موها ظاهر مي شود.
- ضعف بينايي در تاريکي عارض مي گردد.
- در بازيابي ديد (بعد از نگاه کردن به چراغ هاي جلوي اتومبيل در حال حرکت) اختلال بروز مي کند.
- خشکي پوست و زبري آن ايجاد مي شود.
- کمبود آن در دوران بارداري باعث عدم رشد مناسب جنين و گاهي سقط خود به خودي جنين مي شود.
- کمبود آن در دوران بارداري باعث تولد نوزاداني با وزن و قد کمتر از حد طبيعي مخصوصا در نوزادان پسر مي شود.
- نقص عضو جنيني به وجود مي آيد.
- در ديدن رنگ ها اشکال رخ مي دهد.
- موجب ضعف احساس چشايي و بويايي مي گردد.
- تعادل بدن را برهم مي زند.
- در بروز يبوست تأثير دارد.
- باعث ايجاد موي شکننده مي شود و شادابي از آن دور مي گردد.
- ابتلا به عفونت ها افزايش مي يابد.
- سوزش و خارش چشم ايجاد مي شود.
- زخم ها ديرالتيام مي يابند.
- باعث ايجاد سوء جذب مي شود.
- بي اشتهايي يا کم اشتهايي عارض مي گردد.
- در بروز جوش تأثير دارد.
- به احتمالي، در بروز دانه ها يا زگيل تأثير دارد. در واقع احتمال بروز آن افزايش مي يابد.
- رشد بدن دچار اختلال مي گردد.
- احتمال ابتلا به آلرژي بالا مي رود.
- احتمال مرگ اعضاي بدن افزايش مي يابد.
- در کار کبد اختلال ايجاد مي شود.
- در کودکان موجب عدم رشد کافي ميناي دندان مي گردد.
- اختلال در رشد طولي استخوان ها بروز مي کند.
- دستگاه ادراري و دستگاه توليد مثل در معرض ورود ميکروب ها و بروز عفونت ها قرار مي گيرند.
- بي اشتهايي و کم اشتهايي مي تواند ناشي از کمبود اين ويتامين باشد.

عوامل مؤثر در کمبود ويتامين «آ»
 

- عدم مصرف منابع حيواني و گياهي حاوي اين ويتامين به مقدار کافي
- ناآگاهي هاي تغذيه اي
- پرهيز هاي نادرست غذايي در دوران بيماري و نقاهت مخصوصا در بيماري هايي مانند اسهال و عفونت هاي تنفسي
- آلودگي هاي انگلي (که بيشتر به دليل عدم رعايت بهداشت و آشاميدن آب غيربهداشتي بروز مي کند)
- کاهش جذب ويتامين «آ» به دليل ابتلا به عفونت ها، بيماري هاي مختلف و کم اشتهايي
- بارداري هاي مکرر، با فاصله کم
- تغذيه کودک با شير مصنوعي (به دليل قابليت جذب کم اين ويتامين در شير مصنوعي)
- تغذيه تکميلي نامناسب در کودکان
- ابتلاي مکرر به بيماري هاي عفوني مخصوصا در کودکان
- رژيم غذايي کم چرب طولاني مدت
- زندگي در مناطق محروم به دليل عدم دسترسي به منابع حاوي اين ويتامين
- مصرف بيش از حد آهن و نيز قهوه و روغن هاي معدني (چون مانع از جذب ويتامين «آ» مي شوند)

راه کارهاي مؤثر جهت جلوگيري از کمبود ويتامين «آ»
 

- ارتقاي سطح آگاهي عمومي
- غني سازي مواد غذايي
- مصرف روزانه منابع حاوي اين ويتامين تا مقدار توصيه شده
- استفاده بيشتر از منابع طبيعي حاوي اين ويتامين
- مصرف مکمل در صورت ايجاد علايم کمبود آن طبق نظر متخصص
- رعايت نکات بهداشتي و خودداري از نوشيدن آب ناسالم جهت جلوگيري از بروز انواع بيماري هاي انگلي و عفوني

افراد در معرض خطر
 

- کودکان مبتلا به سوء تغذيه
- کودکان 6 ماهه تا 6 ساله (چون رشد سريع دارند)
- خانم هاي باردار و شيرده
- شيرخواران مبتلا به کمبود ويتامين «آ»
- افراد مبتلا به بيماري هاي عفوني، اسهال، سرخک بيماري هاي گوارشي، سلياک و فيبروز کيستيک

بيشتر بدانيم...
 

- مصرف بيش از مقدار توصيه شده از ويتامين «آ» باعث بروز مسموميت ناشي از ازدياد ويتامين «آ» در بدن مي شود که با علايم زير همراه است:
سردرد، تهوع، استفراغ، سرگيجه (به علت به هم خوردن تعادل اعصاب مرکزي (مغز و نخاع)، خستگي، ريزش مو، کندي رشد در کودکان، ديد دوتايي، ضعف، شکننده شدن استخوان ها در افراد مسن، صدمات کبدي و بزرگي، کبد و طحال، زردي پوست، سفتي و احساس درد مفاصل.
- مصرف مواد غذايي کم چرب، ميزان جذب آن را در بدن کاهش مي دهد.
- منابع غذايي حيواني از قابليت جذب بهتري برخوردارند.
- در صورت اقدام جهت مصرف مکمل حاوي ويتامين «آ» حتما با يک متخصص مشورت شود.
- آنتي بيوتيک ها جذب بسياري از ويتامين ها از جمله ويتامين «آ» را کاهش مي دهند.
- صرفا بايد مقادير توصيه شده آن در دوران کودکي، بارداري و شيردهي مصرف شود مخصوصا در دوران بارداري.در طول دوران بارداري مصرف اين ويتامين بايد زير نظر متخصص صورت گيرد.
- هويج از جمله منابع حاوي اين ويتامين است؛ ولي نبايد در مصرف آن زياده روي شود؛ چه باعث مسموميت کبد و زردي پوست مي گردد.
- در صورت اتمام تاريخ مصرف مکمل، از مصرف آن خودداري شود.
- در صورت تغيير رنگ مکمل آن، از مصرف خودداري گردد.
- در صورت فراموشي در خوردن يک نوبت از اين ويتامين، طبق برنامه منظم عمل شود.
- در کودکان شيرخوار و مبتلا به بيماري، تغذيه مناسب در دفعات متعدد و حجم کم ادامه يابد و مصرف مکمل اين ويتامين زيرنظر متخصص صورت گيرد.
- کپسول محتوي آن به طول کامل بعليده شود و جويده يا خرد نگردد.
- کپسول ويتامين «آ» نبايد با معده خالي مصرف شود. مگر در مواقعي که فرد ناراحتي معده داشته باشد که در اين شرايط نيز بايد با متخصص مشورت گردد.
- پماد هاي حاوي ويتامين «آ» به همراه ويتامين «د»، در تسکين و التيام بثورات جلدي و جوش هاي پوستي نوزادان (مخصوصا در ناحيه بستن پوشک) مؤثر است.
- پماد حاوي ويتامين «آ» و «د» به نگهداري رطوبت طبيعي پوست و جلوگيري از خشکي غيرطبيعي پوست کمک مي کند.
- کرم هاي حاوي ويتامين «آ» و «د» در بهبودي پوست هاي تحريک شده و سائيده شده، رفع و يا کاهش سوزش و درد در نواحي خراشيده شده، نواحي دچار سوختگي هاي خفيف و آفتاب سوختگي و جلوگيري از چسبندگي لباس به نواحي صدمه ديده در تمام گروه هاي سني مفيد است.
- در صورت حساسيت به پماد حاوي اين ويتامين، از مصرف آن خودداري گردد.
- برجستگي هاي دانه مانند ايجاد شده در سطح بازو يا ران نشان دهنده کمبود اين ويتامين است.
- برخي از ويتامين ها مانند«ب» کمپلکس، «ث»، «د»، «اي» و «اف» و مواد معدني اي مانند روي و کلسيم جذب ويتامين «آ» را در بدن افزايش مي دهند.
- از پماد يا قرص حاوي آن جهت جلوگيري يا رفع خشکي لب ها و بيني استفاده شود (طبق دستور).
- در صورت مصرف داروهاي ضد کلسترول، اين ويتامين در بدن خنثي مي شود؛ لذا کمبود آن بايد از طريق غذا يا مکمل جبران شود.
- مصرف هم زمان آن با آهن در رفع کم خوني ناشي از فقر آهن مؤثر است؛ ويتامين «آ» در جذب، هضم و ذخيره آهن در بدن کمک مي کند.

منابع حاوي ويتامين «آ»
 

اين ويتامين در برخي منابع حيواني و گياهي يافت مي شود. منابع حيواني به سرعت جذب مي شود. ولي منابع گياهي پس از ورود به بدن، ابتدا به کبد وارد مي شود. پس از اندکي به ويتامين «آ» تبديل مي گردد که بدن توانايي جذب آن را دارد. در واقع اين ويتامين در گياهان خالص نيست. بلکه به صورت ماده اي به نام کاروتن وجود دارد که در بدن به يک مولکول ويتامين «آ» تبديل مي شود. کاروتن موجود در گياهان خيلي کم جذب مي شود که در بيماران کبدي و ديابتي نيز به کندي صورت مي گيرد.
لازم به توضيح بيشتر است که در طبيعت موادي به نام پيش سازهاي ويتامين «آ» وجود دارند که بتاکاروتن يکي از آن هاست. اين ترکيب نارنجي رنگ، که در برخي مواد غذايي مانند هويج يافت مي شود، در بدن شکسته و به اين ويتامين تبديل مي شود.

منابع
 

زرده تخم مرغ، جگر، گوشت گاو، گوشت گوسفند (کم چرب)، قلوه
مخمر آبجو، پنير، کره، شير، لبنيات، کلم، اسفناج، کدو حلوايي، سيب زميني شيرين، کاهو، کدوحلوايي، کدوتنبل، کدو مسما، فلفل قرمز، کلم بروکلي، جعفري، لوبيا سبز، نخود سبز، گوجه فرنگي، زردآلو، طالبي، موز، انگور، خربزه، خرمالو، انواع مرکبات (مانند پرتقال)، طالبي، انبه، نارگيل، هلو، آلو، موز، گيلاس، توت، گوجه برقاني، توت فرنگي، عصاره ليمو، تخمه، غلات، دانه ها، روغن زيتون، روغن بادام زميني، روغن کبد ماهي.
منبع: ماهنامه تغذيه و سلامتي شماره 84